Uşaqların koqnitiv inkişafı, onların düşünmə, anlama, öyrənmə və problemləri həll etmə qabiliyyətlərinin inkişafını ifadə edir. Bu proses uşağın idrak funksiyalarının formalaşması və təkmilləşməsi ilə əlaqədardır. Koqnitiv inkişaf uşağın yaddaşı, diqqəti, dili, məntiqi düşünməsi və yaradıcılığı daxil olmaqla, geniş spektrdə bacarıqları əhatə edir. Zəka testləri uşaqlarda koqnitiv sferada olan ləngimələrin erkən mərhələdə aşkarlanmasında vasitəçi üsullardan biridir.

Bununla yanaşı, bir çox uşaqlarda yaşıdları ilə müqayisədə, koqnitiv inkişafının daha irəli olduğu hallar müşahidə edilə bilər. Həmin uşaqlar inkişaf sahələrindən, maraqlarından, öyrənmə üslublarından, fərdi xüsusiyyətlərindən asılı olaraq fərqli bacarıqlar nümayiş etdirərək xüsusi istedadlı uşaqlar hesab edilirlər. Hər bir istedadlı uşağın qeyd olunan bütün inkişaf xüsusiyyətlərini göstərməsi gözlənilmir. İstedadlı uşaqlar bütün sahələrdə istedadlı olmaya bilərlər.Uşaqların istedadlı olduğu sahə və ya sahələrin aşkar edilməsində zəka testləri mühüm rol oynayır.

Uşaqların zehni inkişaf mərhələləri dəyərləndirmək üçün müxtəlif testlərdən istifadə edilir. Bu testlərdən təcrübədə öz təsdiqini tapmış və geniş şəkildə istifadə edilənlərdən biri WİSC-R Zəka Testidir.

Testin faydaları nələrdir?

• Uşağın zehni inkişafı haqqında məlumat almağa, şifahi və performans sahələrində güclü və zəif tərəflərini müəyyən etməyə, eləcə də onun ümumi intellektual potensialını dəyərləndirməyə kömək etməklə bərabər bacarıqlarını daha da inkişaf etdirmək üçün yönləndirici olur.
• Uşağın xüsusi təhsilə ehtiyacı olub-olmadığını anlamağa kömək edir. Zehni inkişaf geriliyini aşkarlamaq , öyrənmə çətinlikləri kimi narahatlıqları müəyyən etmək və təhsil ehtiyaclarını başa düşərək, xüsusi dəstək proqramları hazırlamaq üçün istifadə edilə bilər.
• Uşaqlarda üstün zəka səviyyəsini müəyyənləşdirməklə xüsusi istedadlı uşaqlara necə yanaşmaları barədə valideyn və müəllimlər üçün yönləndirici ola bilər.
• Uşağın zamanla intellektual inkişafını izləmək üçün faydalıdır.

Yuxarıda sadalanan səbəblərlə bağlı WİSC-R Zəka testi valideynlərə, müəllimlərə və uşaq psixiatrlarına istiqamətverici faydalı test üsullarından biri hesab edilir. Test 6-16 yaşlı uşaqların intellektual zəka səviyyəsini müəyyən etmək , ümumi intellektual bacarıqlarını qiymətləndirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Həmçinin, fərqli sahələrdəki koqnitiv funksiyaları ölçür.

Test, ümumi olaraq Şifahi və Performans bölmələrinə ayrılır və hər bölmə müxtəlif alt testlərdən ibarətdir.

Şifahi Bölmə (Sözlü qabiliyyətlər)

Bu bölmə dil və ümumi biliklə bağlı olan qabiliyyətləri ölçür:

• Ümumi bilik : Uşağın ümumi dünyagörüşünü və yaddaşını qiymətləndirir.
• Oxşarlıqlar : İki anlayış arasındakı oxşarlıqları müəyyən etməyi tələb edir.
• Arifmetik: Rəqəmlərlə bağlı problem həll etmə bacarığını dəyərləndirir.
• Söz ehtiyatı: Uşağın lüğət və sözləri anlama qabiliyyətini ölçür.
• Mühakimə : analitik düşünmə, problem həll etmə bacarıqlarını qiymətləndirir.

Performans Bölməsi (Tətbiqi qabiliyyətlər)

Bu bölmə görmə-motor koordinasiyası və məkan qabiliyyətləri ilə bağlıdır:

• Şəkil tamamlama: Vizual diqqət və ayırd edə bilmə qabiliyyətini ölçür.
• Şəkil düzəltmə : Hadisələr silsiləsini qavrayabilmə, məntiqi sıralama və ardıcıllıq yaratmaq bacarığını dəyərləndirir.
• Kublarla naxış: Vizual olaraq qavrayışın zehində canlandırılaraq əl bacarığı ilə yenidən yaradılması qabiliyyətini qiymətləndirir.
• Hissə birləşdirmə: hissə-tam əlaqəsini qavraya bilmə və vizual orqanizasiya bacarığını ölçür.
• Şifrə : Sürətli düşünmə və diqqət yetirmə bacarığını qiymətləndirir.

Testin icrası və nəticələrin analizi necə hesablanır?

WİSC-R testi, bu sahədə təlim almış psixoloqlar və mütəxəssislər tərəfindən tətbiq edilir.

Test fərdi şəkildə aparılır və uşaqdan asılı olaraq təxminən 60-90 dəqiqə davam edir. Hər bir alt test üçün fərqli tapşırıqlar verilir.

Ümumi Zəka göstəricisi həm sifahi, həm də performans nəticələrinə əsaslanaraq hesablanır.

Hər bir bölmə üzrə ayrıca göstəricilərin də şərh edilməsi uşağın hansı sahələrdəki potensialının daha da inkişaf etdirilməsi və ya əlavə dəstəyə ehtiyacı olub olmaması haqqında istiqamət verir.

Nəticə olaraq, WİSC-R testi, uşaqların intellektual və psixoloji inkişafını qiymətləndirmək üçün əhəmiyyətli bir alət olaraq, valideynlər, müəllimlər və psixoloqlar üçün vacib məlumatlar təqdim edir. Bu test, müvafiq dəstəyi təmin etmək və uşağın bacarıqlarını maksimum dərəcədə inkişaf etdirmək üçün effektiv dəyərləndirmə üsuludur.

Klinik Psixoloq

Günel İsgəndərli